SREĆAN ROĐENDAN NAŠEM DINARU! Valuta koja je okončala haos i gradila državu

Danas je poseban datum – slavimo rođendan dinara, naše nacionalne valute. Upravo na današnji dan, 1873. godine, u Srbiji je dinar uveden kao zvanična novčana jedinica, čime je konačno uveden red u monetarni sistem i okončana višedecenijska zbrka u kojoj je u opticaju bilo više od 40 različitih vrsta stranog metalnog novca, među kojima su bili dukati, forinti, taliri i mnoge druge valute.

Iako je dinar kao zvanična valuta ustanovljen u 19. veku, njegovi koreni sežu mnogo dublje u prošlost. Prvi pisani trag o „srpskim dinarima“ potiče iz arhivskih dokumenata s kraja 1214. godine, iz perioda vladavine Stefana Prvovenčanog, kako navodi Narodna banka Srbije. Ipak, istorijska istraživanja ukazuju da je kralj Radoslav, koji je vladao od 1227. do 1234. godine, bio prvi srpski vladar koji je kovao sopstveni novac.

Sve do pada Srpske despotovine 1459. godine, gotovo svi srpski vladari kovali su novac na teritoriji srednjovekovne Srbije. Kovnice su se uglavnom nalazile u blizini bogatih rudnika srebra, kao što su Brskovo, Rudnik, Novo Brdo, Srebrnica, Trepča i druga rudarska središta. Dinar je u tom periodu bio jedan od ključnih simbola državnosti i nezavisnosti Srbije. Poseban vrhunac proizvodnje i značaja dinara vezuje se za vladavinu kralja, a potom i cara Dušana (1331–1355), kada je srpska država po obimu kovanja novca prevazišla mnoge susedne zemlje tog doba.

Nakon gubitka državne samostalnosti, na prostoru Srbije je tokom narednih vekova u opticaju bio veliki broj stranih valuta, sve do sredine 19. veka. U periodu osmanske vlasti, kovnice turskog novca radile su i na teritoriji današnje Srbije, u mestima poput Novog Brda, Kučajne i Beograda. Naziv poslednje vrste turskog srebrnog novca – para – zadržao se do danas kao naziv za stoti deo srpskog dinara.

Do 1873. godine, u Kneževini Srbiji se istovremeno koristilo čak 43 različite strane valute. Ovakva monetarna kriza rešena je inicijativom kneza Milana Obrenovića, koji je uveo konvertibilni dinar, kao i zlatnike od 10 i 20 dinara, poznate pod nazivom milandori.

Čak i nakon Prvog svetskog rata, u novonastaloj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, novčani sistem nije bio ujednačen. U opticaju su se paralelno koristili srpski dinar, austrougarska kruna, bugarski lev i crnogorski perper.

Narodna banka Srbije osnovana je 1884. godine, a upravo ona je izdala prvi papirni novac u zemlji – novčanicu od 100 dinara sa zlatnom podlogom. Prema nekim procenama, vrednost ove novčanice danas može dostići i do 15.000 evra. U početku su se novčanice za Srbiju štampale u Njujorku i Francuskoj, dok su se kovanice proizvodile u Londonu i Parizu. Takva praksa trajala je sve do 1929. godine, kada je osnovan Zavod za izradu novčanica i kovanog novca.

Prva štampana novčanica – 10 dinara

Prva štampana novčanica bila je u apoenu od 10 dinara, izrađena po uzoru na novčanice iz 1926. godine. Na njoj je bio prikazan Spomenik slobode, delo vajara Đorđa Jovanovića, koji se danas nalazi u zgradi Narodne banke Srbije u Ulici kralja Petra. Papir za izradu novčanica, sve do Drugog svetskog rata, uvožen je iz Francuske i Engleske, dok je kasnije proizvodnja premeštena u Sloveniju.

Srebrne kovanice u to vreme proizvodila je privatna kovnica Bošković a.d., dok je državna kovnica izgrađena 1937. godine u okviru Instituta, koji je imao sopstvenu elektranu, bunare za vodu i čak internu školu za obuku zaposlenih. Institut je radio bez prekida, osim tokom Drugog svetskog rata, kada je bio korišćen za potrebe nemačke vojske.

Period hiperinflacije

Najveći broj novčanica odštampan je između februara 1992. i decembra 1993. godine, u vreme hiperinflacije, kada je mesečna stopa inflacije dostizala čak 34 miliona procenata. U tom periodu izdato je čak 100 novčanica različitih nominalnih vrednosti. Životni standard je drastično opao – dohodak po glavi stanovnika smanjen je za više od 50 odsto, građani su satima čekali u redovima za osnovne životne namirnice, a crno tržište postalo je jedini način razmene bezvrednog novca.

Hiperinflacija je zaustavljena 1994. godine, kada je profesor Dragoslav Avramović, tadašnji guverner Narodne banke Jugoslavije, proglasio dinar konvertibilnim i vezao ga za nemačku marku u odnosu jedan prema jedan.

Nakon formiranja Državne zajednice Srbija i Crna Gora 2003. godine, srpski dinar je privremeno zamenjen jugoslovenskim dinarom. Današnje novčanice i kovanice krase portreti značajnih istorijskih ličnosti i kulturnih spomenika, dok Narodna banka Srbije i dalje ima ključnu ulogu u regulisanju emisije, denominacije i povlačenja novca iz opticaja.

Da li ste znali?

Naziv dinar koriste i brojne zemlje u mediteranskom i bliskoistočnom regionu. Zlatni dinar bio je glavna novčana jedinica u srednjovekovnim islamskim carstvima. Sama reč „dinar“ potiče od rimskog srebrnog novčića denarijusa, koji se koristio u starom Rimu. Danas dinar kao zvaničnu valutu koriste Srbija, Alžir, Tunis, Libija, Jordan, Irak, Bahrein i Kuvajt.

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI