KAKO JE NASTALA BEOGRADSKA BERZA? Stub ekonomije Srbije više od jednog veka

Srpsko trgovačko udruženje je još tridesetih godina te epohe pokrenulo inicijativu za donošenje zakona o javnim berzama, a konkretni koraci preduzeti su tek nekoliko decenija kasnije.

Kralj Milan Obrenović 3. novembra 1886. potpisao je Zakon o javnim berzama, kojim je formalno omogućeno njihovo osnivanje u Srbiji.

Ipak, Beogradska berza kao organizovana institucija zaživela je osam godina kasnije, 1894. godine, kada je u Građanskoj kasini održana Osnivačka skupština. Tada su izabrani prvi članovi uprave i berzanski posrednici.

Početni oblici berzanskog poslovanja odvijali su se znatno pre formalnog osnivanja, u prostorijama hotela Bosna, gde su se okupljali trgovci, posebno izvoznici. Trgovalo se robom, valutnim zapisima, efektima, pa čak i suvim šljivama.

Ubrzo su formirana i dva odvojena odeljenja – Produktna berza ostala je uz reku Savu, dok je Valutna premeštena u hotel „Srpska kruna“ na Studentskom trgu.

Zlatno doba Beogradske berze zabeleženo je u periodu između dva svetska rata, naročito nakon preseljenja u novu zgradu na Kraljevom trgu 1934. godine. Berza je tada imala laboratoriju za proveru kvaliteta robe, berzanski sud i tehničke kapacitete koji su bili među najsavremenijima u regionu. Kursne liste su se štampale na tri jezika, a dnevno ju je posećivalo između 100 i 150 ljudi.

Tih godina razvila se i svojevrsna finansijska filozofija među investitorima: državne obveznice donosile su „miran san“, dok su akcije kompanija bile izbor za one koji su želeli „dobar ručak“.

Drugi svetski rat doneo je prekid rada berze 1941. godine. Nakon rata, nova vlast nije imala razumevanja za koncept tržišnog kapitala, pa je Berza formalno ukinuta 1953. godine. Mnogi članovi iz prethodnog perioda proglašeni su neprijateljima režima, a veći deo dokumentacije uništen je u cilju brisanja tragova berzanskog poslovanja.

Povratak Beogradske berze počinje tek krajem osamdesetih godina prošlog veka, kada se 1989. osniva Jugoslovensko tržište kapitala. Tri godine kasnije, berza menja ime u Beogradska berza, koje nosi i danas.

Pravu institucionalnu i tehnološku konsolidaciju doživljava nakon 2000. godine, kada kreću reformski procesi, uključujući uvođenje elektronskog trgovanja, unapređenje regulatornog okvira i modernizaciju infrastrukture.

Prve akcije kojima se trgovalo u savremenoj eri bile su Sintelon i Auto kuća Kikinda, dok su kasnije uvedeni i robno-komercijalni zapisi za proizvode poput pšenice, šećera i ulja. Tokom NATO bombardovanja 1999. godine, Beogradska berza nije obustavljala rad, što je zabeleženo kao kuriozitet u savremenoj istoriji tržišta kapitala.

Jedan od najznačajnijih trenutaka u novijoj istoriji desio se 2018. godine, kada je sproveden prvi inicijalni javni upis akcija (IPO) posle više od osam decenija, kroz projekat Serbia: IPO Go. Time je Berza konačno počela da prepoznaje i funkciju tržišta primarne emisije hartija od vrednosti, što je ključan preduslov za razvoj domaćih preduzeća i njihovu veću transparentnost.

U novembru prošle godine Beogradska berza proslavila je značajan jubilej – 130 godina postojanja. Ovaj jubilej predstavlja potvrdu njene dugotrajne važnosti i uloge u razvoju srpske privrede i tržišta kapitala, kao i njenog prilagođavanja savremenim ekonomskim i tehnološkim uslovima.

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI