Ponos Beograda i Srbije!

Hram Svetog Save u Beogradu najveći je srpski pravoslavni hram i najveći hram na Balkanu. On se nalazi u istočnom delu Svetosavskog trga, u opštini Vračar, u Beogradu. Podignut je na mestu na kojem je, kako se smatra, Kodža Sinan-paša 1594. spalio mošti Svetog Save, osnivača Srpske pravoslavne crkve. Izgradnja hrama je finansirana dobrovoljnim prilozima, kao i plaćanjem doplatnih poštanskih markica. Hram predstavlja organski deo savremene živopisne siluete Beograda, čineći jedno od njegovih glavnih obeležja. Izgrađen je u srpsko-vizantijskom stilu, sa četiri zvonika visoka 44 metra. Visina vrha kupole iznosi 70 metara, dok je glavni pozlaćeni krst visok 12 metara, što vrhu hrama daje ukupnu visinu od 82 metra, a nadmorsku visinu od 134 metra (64 metra iznad nivoa reke Save). Zbog toga ova crkva zauzima istaknuto mesto na beogradskom horizontu i vidljiva je sa svih prilaza gradu.

Hram zauzima površinu od 3.500 kvadratnih metara u prizemlju, uz dodatnih 1.500 kvadratnih metara na tri galerije na prvom nivou. Postoji još i galerija od 120 kvadratnih metara na drugom nivou, na kojem se nalazi i spoljašnji vidikovac, koji se prostire oko cele kupole. Hram se pravcu istok-zapad proteže 91 metar, a u pravcu sever-jug 81 metar. Kupole su ukrašene sa 18 pozlaćenih krstova u tri veličine, dok se u zvonicima nalazi 49 zvona iz austrijske zvonolivnice „Grassmayr“.

Crkva može da primi 10.000 vernika, a na zapadnu horsku galeriju može da stane 800 horista. Hram je obložen belim mermerom i granitom. U glavnoj kupoli nalazi se ogroman mozaik Hrista Pantokratora, koji predstavlja Isusa Hrista u trenutku vaznesenja, a realizovan je u ateljeu ruskog akademika i ikonopisca Nikolaja Muhina. Kupola je ukrašena mozaikom teškim oko 40 tona, koje je u potpunosti realizovan u ateljeu umetnika, a zatim podeljen na manje delove i tako transportovan u Beograd, gde je postavljen u kupolu. Mozaik kupole predstavlja jedan od najvećih poduhvata mozaičkog ukrašavanja krivolinijskih prostora u svetu. Mozaik je pravljen tokom 2016. i 2017. godine, a montiran je od maja 2017. do kraja februara 2018. 

Ispod poda hrama je izgrađena crkva Svetog cara Lazara, ukupne površine oko 1.800 kvadratnih metara sa riznicom Svetog Save i kriptom patrijarha Srpske pravoslavne crkve, u koju je planirano da se sahranjuju upokojeni patrijarsi.

Godine 1879, dok je bio u Beogradu, Matija Ban, jedan od najpoznatijih predstavnika Srba katoličke vere iz Dubrovnika, prvi je izneo ideju podizanja crkve Svetog Save na Vračaru. Kasnije, 1895. godine, odnosno tri stotine godina nakon spaljivanja moštiju Svetog Save, u Beogradu je osnovano Društvo za podizanje Hrama Svetog Save na Vračaru, čiji je cilj bio da se na mestu spaljivanja moštiju podigne hram. Omanja crkva koja je podignuta na mestu budućeg hrama je kasnije pomerena da bi izgradnja mogla da otpočne. Godine 1905. se raspisuje javni konkurs za izradu projekta; svih pet prispelih radova je odbačeno kao nedovoljno dobro.

Izbijanje Prvog balkanskog rata 1912. godine, kao i Drugi balkanski i Prvi svetski rat, zaustavili su sve aktivnosti na izgradnji hrama. Nakon rata, 1919. godine, Društvo je ponovo ustanovljeno, a novi konkurs je raspisan 1926, kada su stigla 22 projekta: rešenje arhitekte Bogdana Nestorovića proglašeno je za najuspešnije. Odbor za izgradnju hrama je 1930. poverio izradu projekta arhitekti Nestoroviću, kao i arhitekti Aleksandru Deroku, uz saradnju inženjera Vojislava Zađine.

Četrdeset godina nakon početne zamisli i 340 godina nakon spaljivanja moštiju Svetog Save, izgradnja Hrama je konačno započeta 15. septembra 1935. godine, kada je patrijarh Varnava blagoslovio početak izgradnje. Kada su radovi poodmakli, patrijarh Gavrilo je 10. maja 1939. godine svečano osvetio temelje i u oltaru, uz kamen temeljac, položio povelju. Dalja izgradnja bila je prekinuta napadom Nemačke na Jugoslaviju 6. aprila 1941. Od početka građevinskih radova do nemačke okupacije, izgrađeni su temelji hrama i podignuti su zidovi visine sedam i 11 metara.

Nemačka okupaciona vojska je koristila prostor unutar nedovršenog hrama kao parkiralište, a 1944. su ga u istu svrhu koristili partizani i Crvena armija. Kasnije su razna preduzeća koristila prostor kao magacin. Društvo za izgradnju hrama je prestalo da postoji. Patrijarh German dolazi na čelo Srpske pravoslavne crkve 1958. godine i obnavlja ideju o podizanju hrama. Nakon 88 ponovljenih molbi - i isto toliko odbijanja - dozvola za nastavak gradnje je dobijena u leto 1984. i od republičke i od gradske vlasti. Profesor Branko Pešić, koji je imenovan za novog arhitektu hrama, prepravio je prvobitni projekat da bi se bolje iskoristili novi materijali i građevinske tehnike.

Najveće dostignuće je bilo podizanje centralne kupole teške 4.000 tona. Napravljena je na zemlji, a zatim je, zajedno sa pokrivačem od bakarnog lima i velikim pozlaćenim krstom visokim 12 metara i teškim četiri tone, podignuta i postavljena na zidove. Podizanje, koje je trajalo 40 dana, završeno je 26. juna 1989.

Dana 3. septembra 2001. godine formiran je konzorcijum za finansiranje izgradnje Hrama Svetog Save na inicijativu tadašnjeg premijera dr Zorana Đinđića, uz blagoslov tadašnjeg p i pod pokroviteljstvom prestolonaslednika Aleksandra Drugog Karađorđevića. Na taj način je obnovljeno Društvo za podizanje Hrama Svetog Save, koje je prestalo sa radom 1941. godine. Godine 2002, konzorcijum je vratio stari naziv - Društvo za podizanje Hrama Svetog Save na Vračaru.

Hram su po dva puta posetili ruski predsednici Vladimir Putin i Dmitrij Medvedev, a posećuju ga i druge zvanične delegacije koje dolaze u Beograd.