NAJZAPADNIJA ZADUŽBINA NEMANJIĆA Više od sedam vekova Manastir Krupa svedoči Jevanđelje, sabirajući pod svojim svodovima, u dobru i zlu, pravoslavne hrišćane

 

Krupa je najzapadnija zadužbina koju su podigli vladari iz roda Nemanjića. Nalazeći su neprestano na međi velikih carstava, u procepu između Istoka i Zapada, manastir je preživljavao brojna istorijska iskušenja, koja su na njegovom jevanđeoskom tkivu ostavljala brojne ožiljke. U svojoj bogatoj istoriji predstavljao je važno duhovno utočište i nacionalni bedem srpskog naroda u Dalmaciji. Istovremeno, oduvek je bio i sedište crkveno-prosvetnog života u ovom delu Dalmacije.

Prvi put od utemeljenja obnavljan je u vreme cara Dušana, 1345. O tome svedoči zapis na svodu manastirske crkve. Srpski kraljevi Milutin, njegov sin Stefan Dečanski, kao i unuk Stefan Dušan, izdavali su manastiru darovnice u vidu zemljišta za izdržavanje, a kasnije su to i Turci potvrđivali fermanima iz Stambola. Manastir je darivala i mati Angelina, srpska despotica, 1494. godine.

Preživeo brojne ratove i stradanja

Kao najdragoceniji biser krajolika, koji je prava oaza u gorštačkom kamenjaru i kršu, manastir je tokom vekova preživeo brojne ratove između Turaka, Mletaka, Austrijanaca, nalete hajduka, uskoka, vreme komunizma, „Oluju“…

U mletačko-turskim ratovima Manastir Krupa je teško stradao u više navrata, a naročito 1502. i 1620. U dvadesetom veku desilo se isto u dva navrata: 1941. i 1995. godine. Prvi put su ga oskrnavile Pavelićeve ustaše, a drugi put je opustošen u poslednjem ratu. Ipak je posle stradanja svaki put obnavljan. Velika i temeljna popravka manastira izvršena je 1855. godine, i to uz pomoć Rusije, Srbije i Austrije. Austrijska vlada je obnovu uslovila zahtevom da manastirski prozori moraju biti izvedeni u gotskom stilu.
Jedan mletački dokument iz prve polovine 18. veka potvrđuje predanje da je severno od postojećeg Manastira Krupe bio i jedan ženski manastir, od kojeg se danas mogu videti samo ostaci zidina. Ima ostataka i isposničkih kelija u bližoj i daljoj okolini.

Manastir Krupa čuva vredna duhovna i kulturna svedočanstva, uprkos čestim pustošenjima u prošlosti. Šezdesetih godina 20. veka otkrivene su freske u manastirskoj crkvi i to one koje je 1622. godine freskopisao hilandarski monah Georgije Mitrofanović, isti onaj inok koji je oslikao hilandarsku trpezariju. U Krupi su čuvane ikone italo-kritske škole, rad Jovana Apake. Čuva se i čestica moštiju sv. Jeroteja. Tu je i kivot iz Manastira Rmanj, koji je donesen u Krupu u toku bosansko-hercegovačkog ustanka 1875. godine, a u manastirskom arhivu čuvana su i 22 turska fermana, od kojih je zanimljiv onaj koji se odnosi na zaštitu Manastira Krke, a izdao ga turski sultan Mustafa Drugi u Stambolu.

Nekada je bilo više od dve hiljade knjiga, a sada je tu oko tri stotine. Posebno se u Krupi ponose i pergamentom iz 18. veka na grčkom jeziku kao i Jevanđelistarom, darom ruske carice Jelisavete Petrovne. Tu je i srebrni servis za kafu iz 18. veka iz Rusije, kao i carske dveri Gerasima Zelića iz 1779.

Duhovno utočište srpskim velikanima

Velikani srpske književnosti, Dositej Obradović i Simo Matavulj nalazili su, svaki u svome vremenu, duhovno utočište u ovoj nemanjićkoj svetinji. Matavulj je u Krupi proveo četiri godine i po sopstvenom priznanju baš ovde upoznao „skrivene ljepote srpskog jezika“. Ličnost krupskog monaha Gerasima Zelića u velikoj meri obeležila je istoriju Manastira Krupe. Rođen je u obližnjem selu Žegar 1752. godine. Ovaj Dalmatinac, od svoje rane mladosti, sav svoj život posvetio je Crkvi Hristovoj i Manastiru Krupa, kojem je pribavio brojne bogoslužbene knjige, utvari i druge vrednosti. Gerasim Zelić bio je prvo svešteno lice koje je bilo član Matice srpske, osnovane 1826. godine. Umro je u izgnanstvu, u Budimu, a njegovi zemni ostaci kasnije su preneseni i sahranjeni na manastirskom groblju, gde i danas počivaju.

 

PROČITAJTE KLIKOM OVDE NAJVAŽNIJE AKTUELNE VESTI